"ระบบประสาทอัตโนมัติ (Autonomic Nervous System)"

ระบบประสาทอัตโนมัติ เรียกว่า autonomic nervous system เป็นระบบประสาทที่สำคัญในการควบคุมการทำงานของอวัยวะภายในของร่างกาย ดังนั้นความผิดปกติของระบบประสาทอัตโนมัติจะทำให้เกิดโรคต่างๆขึ้นเป็นจำนวนมาก ระบบประสาทชนิดนี้ศูนย์กลางอยู่ภายในไขสันหลัง แกนสมอง และสมองส่วนฮัยโปธาลามัส โดยจะทำงานเป็นอิสระอยู่นอกเหนือการควบคุมของอำนาจจิตใจ ระบบประสาทอัตโนมัติทำหน้าที่ควบคุมการทำงานของอวัยวะภายในของร่างกายให้อยู่ในสภาพปกติ ระบบประสาทอัตโนมัตินี้แบ่งออกเป็น 2 ชนิด คือ ระบบประสาทซิมพาเตติก และระบบประสาทพาราซิมพาเตติก

ระบบประสาทซิมพาเตติก (sympathetic nervous system) จะเริ่มต้นจากไขสันหลังส่วนอกที่ 1 จนถึงไขสันหลังส่วนเอวที่ 2 โดยมีศูนย์กลางอยู่ในไขสันหลัง ประกอบด้วยกลุ่มเซลล์อยู่ในบริเวณด้านข้างของเนื้อสีเทาของไขสัน หลังจากศูนย์กลางจะมีเส้นใยประสาทไปสู่ปมประสาท ซึ่งจะอยู่ห่างจากอวัยวะที่ไปสู่ แต่จะมีเส้นทางประสาทแยกออกไปควบคุมการทำงานของอวัยวะต่างๆ ดังกล่าว การเร้าประสาทซิมพาเตติกจะทำให้ร่างกายเตรียมพร้อมสำหรับเผชิญอันตรายหรือภาวะฉุกเฉิน

ระบบประสาทพาราซิมพาเตติก (parasympathetic nervous system) จะออกจากระบบประสาทส่วนกลาง โดยผ่านร่วมไปกับเส้นประสาทสมองบางเส้น และประสาทไขสันหลังส่วนกระเบนเหน็บ ใยประสาทพาราซิมพาเตติกมากกว่าร้อยละ 80 อยู่ในเส้นประสาทเวกัส ซึ่งไปเลี้ยงบริเวณช่องอกและช่องท้อง เป็นระบบประสาทที่ทำหน้าที่ควบคุมการสะสมพลังงาน ควบคุมระดับการทำงานของอวัยวะภายใน หลอดเลือดส่วนต่างๆ ให้อยู่ในสภาพพร้อมที่จะทำงานได้

ผลของระบบประสาทซิมพาเตติกและพาราซิมพาเตติกต่ออวัยวะต่าง ๆ ได้แก่
1.ผลต่อหัวใจ ประสาทซิมพาเตติกทำให้หัวใจเต้นเร็วและแรง ในขณะที่ประสาทพาราซิมพาเตติกทำให้หัวใจเต้นช้าและเบา
2.ผลต่อม่านตา ประสาทซิมพาเตติกทำให้ม่านตาขยาย ส่วนประสาทพาราซิมพาเตติกทำให้ม่านตาหดเล็ก
3.ผลต่อหลอดลม ประสาทซิมพาเตติกทำให้หลอดลมขยายตัว ประสาทพาราซิมพาเตติกทำให้หลอดลมหดเกร็งตัว
4.ผลต่อหลอดเลือด ประสาทซิมพาเตติกทำให้หลอดเลือดหดตัวเล็กน้อย ส่วนประสาทพาราซิมพาเตติกทำให้หลอดเลือดขยายเล็กน้อย
5.ผลต่อความดันโลหิต ประสาทซิมพาเตติกทำให้ความดันโลหิตสูงขึ้น ในขณะที่ประสาทพาราซิมพาเตติกทำให้ความดันโลหิตลดต่ำลง
6.ผลต่อระบบทางเดินอาหาร ประสาทซิมพาเตติกทำให้ทางเดินอาหารเคลื่อนไหวช้าและทำงานลดลง ส่วนประสาทพาราซิมพาเตติกทำให้ทางเดินอาหารเคลื่อนไหวเร็วขึ้นและทำงานดีขึ้น
7.ผลต่อต่อมเหงื่อ ประสาทซิมพาเตติกทำให้เหงื่อออกมาก ประสาทพาราซิมพาเตติกทำให้เหงื่อออกน้อยลง
8.ผลต่ออุณหภูมิร่างกาย ประสาทซิมพาเตติกทำให้อุณหภูมิกายเพิ่มขึ้น ประสาทพาราซิมพาเตติกทำให้อุณหภูมิกายลดลง
9.ผลต่อกระเพาะปัสสาวะ ประสาทซิมพาเตติกทำให้กระเพาะปัสสาวะขยายยืดออก ส่วนประสาทพาราซิมพาเตติกทำให้กระเพาะปัสสาวะหดตัว
10.ผลต่อมดลูก ประสาทซิมพาเตติกทำให้มดลูกบีบตัวลดลง ในขณะที่ประสาทพาราซิมพาเตติกทำให้มดลูกบีบตัวเพิ่มขึ้น